نووسین: حەمید ئەسكەندەر موختار
لە جیهانی ئەمرۆدا، پێشكەوتنە بەدەست هاتووەكان لە تەكنۆلوژیای زانیاری، پێوەندیی جیهانیی زۆر ئاسان كردووە، بە چەشنێك كە لە سنوورە نەتەوەییەكان تێپەڕ بوونە و كاریگەرییەكی زۆریان خستووەتە سەر سیاسەتە گشتییەكان، روانین و هەڵسوكەوتی مرۆڤەكان، بەتایبەتی منداڵو لاوەكان كە بە بەڕێوەبەری داهاتووی وڵاتەكان دێنە ئەژمار.كۆمهڵناسان باوەرمەندن كەمێدیاكان دەتوانن بایەخە بنەڕەتییەكانی شوناسی كۆمەڵگا بخەنە ژێر كاریگەریی خۆیان. واتە مرۆڤەكان دەتوانن بە بەكارهێنانو كەڵك وەرگرتن لە دەزگاكانی ڕاگەیاندن، كاریگەریی ئەرێنیو نەرێنی بخەنە سەر بیروبۆچوونەكانی خەڵك. كەواتە دەتوانین بڵێین كە مێدیاكان رۆڵێكی بنەڕەتیو كاریگەریان هەیە لەسەر پێوەندیی كۆمەڵایەتیو گۆرینی روانگەی تاكەكانی جڤاك.
ئهركی راگهیاندن لهجیهانی سێههمدا جیاوازهلهگهڵ ئهركی راگهیاندن لهجیهانی یهكهم و دووههم. بۆیهبهرای من بوونی ئهنجومهنێكی بهرزی راگهیاندن لهههرێمی كوردستاندا بهمهبهستی بهرێوهبردنی چهند ئامانجگهڵێك وهكوو دانانی چوارچێوهی راگهیاندن، دیاركردنی پرهنسیپهكانی راگهیاندن، پابهندبوون بهیاسا، پێك هێنانی دهرفهتی ئازادی كهخالێكی زۆر گرینگه، بهرهنگاریكردن لهرۆژنامهنووسان، رووبهرووبوونهوهلهگهڵ مهترسییهكانی دژی وڵات، ئاكادیمیكردنی دهزگاكانی راگهیاندن،پهروهدهكردنی راگهیاندنكار و... زۆر زۆر پێویسته.
ئهو خاڵهی كهئێمهلهنێو ئهو كۆمهڵهخاڵهكانی سهرهوهدا دهستنیشانمان كردووهتاكوو لهسهر بدوێن بریتییهلهخاڵی كۆتایی واتهپهروهردهكردنی رۆژنامهنووسان و راهێنانیان بهشێوهیهكی پرۆفشۆناڵ و ئاشناكردنیان لهگهڵ ئهركهكانیان. چوونكهههروهكوو ئهلبرت. ل. هستر دهڵێت: "رۆژنامهنووس چهندهبهشێوهیهكی پرۆفشۆناڵ و باشتر پیشهكهیان فێر بن، ئهوهندهدهتوانن خۆینهران بۆ لای خۆی رابكشێت لهوهی بێت و باسی دڵداری ئهستێرهیهكی سینهمایی رۆژئاواییان بۆ بكات." راهێنانی رۆژنامهنووسان لهوڵاتی ئێمهدا كهدهچێته نێوخانهی جیهانی سێههمدا زۆر گرینگه، چوونكهجیاوازیهكی سهرهكی ههیه كهرۆڵی رۆژنامهنووسانی جیهانی سێههم لهجیهانهكانی تر جیا دهكاتهوه كهئهویش بریتییهلهوهی كهئهوان بۆ وڵاتێك یان كۆمهڵگایهك دهنووسن كهلهسهرهتای گهشهكردندایه، رۆژنامهنووس لهجیهانی سێههمدا رۆژانهلهگهڵ جیهانێكدا ههڵسوكهوت دهكات كهلهحاڵهتی گۆرانی بهردهوامدایه. بهتایبهتی لهوڵاتی ئێمهكهتازهههناسهی ئازادی دهچێژت، پێویستهرۆژنامهنووسان فێری ئهوهبكرێن كهچۆن رۆل بگێرن لهسهر هاولاتییهكهیان تاكوو زیاتر ههست بهبهرپرسایهتی بكهن لهچاو هاوكارانی خۆی لهوڵاتهپێشكهوتووهكاندا.
مههاتما گاندی سهبارهت بهئهركی رۆژنامهنووسان لهجیهانی سێههمدا دهڵێت:" رۆژنامهنووسان سێ ئهركی سهركیان لهئهستۆیهكهبریتین له:
1ـ ورووژاندی چهند ههستێكی تایبهتی باش و پهسهند لای ئهندامانی میللهت.
2ـ خستنهرووی ئهو ناتهواییهبهربڵاوانهكهههن و رسوایان بكات بهبوێری و ئازایانه.
3ـ تێگهیشتنیرۆژنامهنووسان لهههستی گهل و خستنهروویان."
ههموو ئهمانهدهگهرێتهوهسهر گرینگی رۆڵی رۆژنامهنووس، چوونكهبهراستی رۆژنامهنووس ئهو تواناییهی ههیهكهوا لهخهڵك بكات كهبیر بكات و پیێ بكهنێت و بگریت. لهوڵاتهرۆژئاواییهكاندا زۆرێك لهرۆژنامهنووسان باوهڕێكی تهوایان لا دروست بووهكهمرۆڤ دهگاتهپلهیهكی بهرز. گهر ئێمهئهو باوهڕی ئهوان جێبهجی بكهین بهسهر خۆماندا، ئهو لهتواناماندا دهبێت كهسهركهوتن بهدهست بخهین بهسهر ههموو كۆسپهكاندا كهرێگهی ئهوهمان لێدهگرێ كهژیانێكی باشتر و تهواوتر دهستهبهر بكهین. ئهگهر وڵاتی ئێمهببێتهخاوهن ئهنجومهنی باڵای راگهیاندن، ئهم ئهنجومهنهدهتوانێت و دهبێت ههستێت بهدامهزراندنی ناوهندێكی پرۆفشۆناڵ و زانستی. ناوهندێك كهلهلهلایهن كهسانی راگهیاندكار و شارهزا لهسهر زانستی راگهیاندن و ئهركهكانیهوهرێوهبهری بكرێت، تاكو بهم شێوهیهبتوانن رۆژنامهنووسانیوڵاتی ئێمه بهچهشنێك پهروهدهبكهن كهگرینگی بدهن بهكاروباری خهڵك لهكۆمهڵگادا، ههروهها گرینگی بدهن به پێداویستی و هیوا و ئاوات و ئهو شتانهی كهجێگای مهترسین بۆ هاوڵاتیان و بهنووسینی وتار لهسهر ئهم بابهتانهكێشهو ئاوات و داخوازییهكانی خهڵك بخهنهبهر چاوی خهڵك و سهركردهسیاسییهكانیان، واتهتهنیا زانیاری نهخاتهبهردهست خوێنهران، بهڵكوو پاڵییان پێوهبنێ بۆ لای سهرهوهواتهبۆ سهركردایهتی كۆمهڵ و دهوڵهت.
ههبوونی رۆژنامهنووسی پرۆفشۆناڵ لهوڵاتی ئێمهدا زۆر زۆر پێویسته، رۆژنامهنووسێك كهبهتهواوهتی پابهند بێت بهیاسا و رێسای راگهیاندن و ئهخلاقی رۆژنامهوانی و داب و ئهدهت و باوهڕییهكان خهلك و رێزیان لێ بگرێت، كهسێك كهتهنیا باس لهمافی خۆی نهكات، بهڵكوو شارهزایی ئهركهكانی خۆیشی بێت. كهسێك كهرۆل بگیرێت لهئاراستهكردن و هاندانی وڵاتیان بهرهو پێشهوه. ئیرادهیان لهلا دروست بكهت، لهحاڵهتی كۆیلهبووندا رزگاریان بكات بهجورێك كهخۆیان ببن بهخاوهن بیرو رای جیاواز و سهربهخۆ بن و ههست بهبهرپرسایهتی بكهن. رۆژنامهنووسێك كه ههستی خۆلیا بوون بهنیشتمان لای وڵاتیان دروست بكات، بهشدارییان پێی بكات لهدیاری كردنی چارهنووسی خۆیان و ئاگادارییان بكات لهسهر ئهرك و ماف و ئامانجهكانیان. رۆژنامهنووسێك كهئهركی خۆی وهكوو ئهركی پۆلیسێك نهببینێت، ئازادی چاپهمهنیی بۆ گهیشتن بهئامانجهكانی خۆی بهكار نههێنێت، بهرپرسایهتی گشت نووسراوهكانی خۆی لهئهستوو بگرێت، بێ حورمهتی بهكهس نهكات، رووداوهكان گهورهنهكات، جگهلهبهرپرسایهتی خۆی هیچ بهرپرسایهتی تر لهئهستوو نهگرێت، لهئامراز و كهرهستهكانی نهیاسایی بۆ گهیشتن بهزانیاری كهڵك وهرنهگرێت، دزیی ئهدهبی نهكات، ناوی ئهو كهسانهی كهلهنووسینهكانی كهڵكی وهرگرتووه، باس بكات، داوای گرتنی كاری هیچ یهك لههاوكارانی خۆی نهكات، رهمز و رازهپیشهییهكانی خۆی بپارێزێت.
بهداخهوهبههۆی نهبوونی رۆژنامهنووسانی ئاكادمیك، ههندێك لهو بهناو رۆژنامهنووسانهئامرازی راگهیاندن بهكار دههێنن بۆ گهیشتن بهئامانجگهڵێك كهنهلهبهرژهوهندی خۆیاندایهو نهلهبهرژهوهندی گهل و نیشتماندایه. ئهمهش مهترسییهكی گهورهیهكهههرهشهلهبهرژهوهندییهنیشتمانییهكانمان دهكات و رۆخسارێكی ناشرین لهوڵاتی ئێمهلهئاستی نێونهتهوهییدا پیشان دهدات.
سهرچاوه:
1 : منشور وظایف حرفه ای روزنامه نگاران فرانسه ( جارنامهی ئهركه پیشهییهكانی رۆژنامهوانانی فهرانسه) ئامادهكردنی عهلی وهلیپوور
2: پرتووكی رابهری رۆژنامهنووسی لهجیهانی سێههمدا، نوسینی ئهلبرت. ل. هستر
ئهركی راگهیاندن لهجیهانی سێههمدا جیاوازهلهگهڵ ئهركی راگهیاندن لهجیهانی یهكهم و دووههم. بۆیهبهرای من بوونی ئهنجومهنێكی بهرزی راگهیاندن لهههرێمی كوردستاندا بهمهبهستی بهرێوهبردنی چهند ئامانجگهڵێك وهكوو دانانی چوارچێوهی راگهیاندن، دیاركردنی پرهنسیپهكانی راگهیاندن، پابهندبوون بهیاسا، پێك هێنانی دهرفهتی ئازادی كهخالێكی زۆر گرینگه، بهرهنگاریكردن لهرۆژنامهنووسان، رووبهرووبوونهوهلهگهڵ مهترسییهكانی دژی وڵات، ئاكادیمیكردنی دهزگاكانی راگهیاندن،پهروهدهكردنی راگهیاندنكار و... زۆر زۆر پێویسته.
ئهو خاڵهی كهئێمهلهنێو ئهو كۆمهڵهخاڵهكانی سهرهوهدا دهستنیشانمان كردووهتاكوو لهسهر بدوێن بریتییهلهخاڵی كۆتایی واتهپهروهردهكردنی رۆژنامهنووسان و راهێنانیان بهشێوهیهكی پرۆفشۆناڵ و ئاشناكردنیان لهگهڵ ئهركهكانیان. چوونكهههروهكوو ئهلبرت. ل. هستر دهڵێت: "رۆژنامهنووس چهندهبهشێوهیهكی پرۆفشۆناڵ و باشتر پیشهكهیان فێر بن، ئهوهندهدهتوانن خۆینهران بۆ لای خۆی رابكشێت لهوهی بێت و باسی دڵداری ئهستێرهیهكی سینهمایی رۆژئاواییان بۆ بكات." راهێنانی رۆژنامهنووسان لهوڵاتی ئێمهدا كهدهچێته نێوخانهی جیهانی سێههمدا زۆر گرینگه، چوونكهجیاوازیهكی سهرهكی ههیه كهرۆڵی رۆژنامهنووسانی جیهانی سێههم لهجیهانهكانی تر جیا دهكاتهوه كهئهویش بریتییهلهوهی كهئهوان بۆ وڵاتێك یان كۆمهڵگایهك دهنووسن كهلهسهرهتای گهشهكردندایه، رۆژنامهنووس لهجیهانی سێههمدا رۆژانهلهگهڵ جیهانێكدا ههڵسوكهوت دهكات كهلهحاڵهتی گۆرانی بهردهوامدایه. بهتایبهتی لهوڵاتی ئێمهكهتازهههناسهی ئازادی دهچێژت، پێویستهرۆژنامهنووسان فێری ئهوهبكرێن كهچۆن رۆل بگێرن لهسهر هاولاتییهكهیان تاكوو زیاتر ههست بهبهرپرسایهتی بكهن لهچاو هاوكارانی خۆی لهوڵاتهپێشكهوتووهكاندا.
مههاتما گاندی سهبارهت بهئهركی رۆژنامهنووسان لهجیهانی سێههمدا دهڵێت:" رۆژنامهنووسان سێ ئهركی سهركیان لهئهستۆیهكهبریتین له:
1ـ ورووژاندی چهند ههستێكی تایبهتی باش و پهسهند لای ئهندامانی میللهت.
2ـ خستنهرووی ئهو ناتهواییهبهربڵاوانهكهههن و رسوایان بكات بهبوێری و ئازایانه.
3ـ تێگهیشتنیرۆژنامهنووسان لهههستی گهل و خستنهروویان."
ههموو ئهمانهدهگهرێتهوهسهر گرینگی رۆڵی رۆژنامهنووس، چوونكهبهراستی رۆژنامهنووس ئهو تواناییهی ههیهكهوا لهخهڵك بكات كهبیر بكات و پیێ بكهنێت و بگریت. لهوڵاتهرۆژئاواییهكاندا زۆرێك لهرۆژنامهنووسان باوهڕێكی تهوایان لا دروست بووهكهمرۆڤ دهگاتهپلهیهكی بهرز. گهر ئێمهئهو باوهڕی ئهوان جێبهجی بكهین بهسهر خۆماندا، ئهو لهتواناماندا دهبێت كهسهركهوتن بهدهست بخهین بهسهر ههموو كۆسپهكاندا كهرێگهی ئهوهمان لێدهگرێ كهژیانێكی باشتر و تهواوتر دهستهبهر بكهین. ئهگهر وڵاتی ئێمهببێتهخاوهن ئهنجومهنی باڵای راگهیاندن، ئهم ئهنجومهنهدهتوانێت و دهبێت ههستێت بهدامهزراندنی ناوهندێكی پرۆفشۆناڵ و زانستی. ناوهندێك كهلهلهلایهن كهسانی راگهیاندكار و شارهزا لهسهر زانستی راگهیاندن و ئهركهكانیهوهرێوهبهری بكرێت، تاكو بهم شێوهیهبتوانن رۆژنامهنووسانیوڵاتی ئێمه بهچهشنێك پهروهدهبكهن كهگرینگی بدهن بهكاروباری خهڵك لهكۆمهڵگادا، ههروهها گرینگی بدهن به پێداویستی و هیوا و ئاوات و ئهو شتانهی كهجێگای مهترسین بۆ هاوڵاتیان و بهنووسینی وتار لهسهر ئهم بابهتانهكێشهو ئاوات و داخوازییهكانی خهڵك بخهنهبهر چاوی خهڵك و سهركردهسیاسییهكانیان، واتهتهنیا زانیاری نهخاتهبهردهست خوێنهران، بهڵكوو پاڵییان پێوهبنێ بۆ لای سهرهوهواتهبۆ سهركردایهتی كۆمهڵ و دهوڵهت.
ههبوونی رۆژنامهنووسی پرۆفشۆناڵ لهوڵاتی ئێمهدا زۆر زۆر پێویسته، رۆژنامهنووسێك كهبهتهواوهتی پابهند بێت بهیاسا و رێسای راگهیاندن و ئهخلاقی رۆژنامهوانی و داب و ئهدهت و باوهڕییهكان خهلك و رێزیان لێ بگرێت، كهسێك كهتهنیا باس لهمافی خۆی نهكات، بهڵكوو شارهزایی ئهركهكانی خۆیشی بێت. كهسێك كهرۆل بگیرێت لهئاراستهكردن و هاندانی وڵاتیان بهرهو پێشهوه. ئیرادهیان لهلا دروست بكهت، لهحاڵهتی كۆیلهبووندا رزگاریان بكات بهجورێك كهخۆیان ببن بهخاوهن بیرو رای جیاواز و سهربهخۆ بن و ههست بهبهرپرسایهتی بكهن. رۆژنامهنووسێك كه ههستی خۆلیا بوون بهنیشتمان لای وڵاتیان دروست بكات، بهشدارییان پێی بكات لهدیاری كردنی چارهنووسی خۆیان و ئاگادارییان بكات لهسهر ئهرك و ماف و ئامانجهكانیان. رۆژنامهنووسێك كهئهركی خۆی وهكوو ئهركی پۆلیسێك نهببینێت، ئازادی چاپهمهنیی بۆ گهیشتن بهئامانجهكانی خۆی بهكار نههێنێت، بهرپرسایهتی گشت نووسراوهكانی خۆی لهئهستوو بگرێت، بێ حورمهتی بهكهس نهكات، رووداوهكان گهورهنهكات، جگهلهبهرپرسایهتی خۆی هیچ بهرپرسایهتی تر لهئهستوو نهگرێت، لهئامراز و كهرهستهكانی نهیاسایی بۆ گهیشتن بهزانیاری كهڵك وهرنهگرێت، دزیی ئهدهبی نهكات، ناوی ئهو كهسانهی كهلهنووسینهكانی كهڵكی وهرگرتووه، باس بكات، داوای گرتنی كاری هیچ یهك لههاوكارانی خۆی نهكات، رهمز و رازهپیشهییهكانی خۆی بپارێزێت.
بهداخهوهبههۆی نهبوونی رۆژنامهنووسانی ئاكادمیك، ههندێك لهو بهناو رۆژنامهنووسانهئامرازی راگهیاندن بهكار دههێنن بۆ گهیشتن بهئامانجگهڵێك كهنهلهبهرژهوهندی خۆیاندایهو نهلهبهرژهوهندی گهل و نیشتماندایه. ئهمهش مهترسییهكی گهورهیهكهههرهشهلهبهرژهوهندییهنیشتمانییهكانمان دهكات و رۆخسارێكی ناشرین لهوڵاتی ئێمهلهئاستی نێونهتهوهییدا پیشان دهدات.
سهرچاوه:
1 : منشور وظایف حرفه ای روزنامه نگاران فرانسه ( جارنامهی ئهركه پیشهییهكانی رۆژنامهوانانی فهرانسه) ئامادهكردنی عهلی وهلیپوور
2: پرتووكی رابهری رۆژنامهنووسی لهجیهانی سێههمدا، نوسینی ئهلبرت. ل. هستر
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر