نرخاندنێك لەسەر یاسای چاپەمەنی لە كۆماری ئیسلامی ئێراندا

نووسین: حەمید موختاری

هەبوونی ئازادی بیروڕا بنەمای هەر كۆمەڵگایەكی دیمۆكراتیكە، لە سایەی ئەم مافەدا هەموو كەسایەتیە حەقیقی‌و حقووقییەكان ئازادن لە بلاوكردنەوەی زانیاری، بیروبۆچوون‌و پەیامەكانی خۆیان بە شێوەیەكی ئازادانە‌و بێ هەبوونی هیچ بەربەستێك. ئازادییەك كە سەرتای دەگەڕێتەوە بۆ هەر سێ شۆرشی گەورەی ئامریكا لە ساڵی 1776، فەرانسە 1789‌و ئینگلستان لە ساڵی 1989.

ئەمرۆكانە بەها‌و كەرامەتی مرۆڤایەتی بەرەو بەرزبوونەوە رۆیشتووە ‌و زۆربەی ئەو وڵاتانەی كە بەرحەقبوونی خۆیان لەگەلەكیان وەرگرتووە، بە دارشتنی یاساگەلێك هەوڵی هەڵگرتنی هەرچەشنە بەربەستێك دەدەن كە رێگرن لەبەرامبەر ئازادی مرۆڤایەتی‌و ژیانی ئاسوودەیان.

بۆیە دەتوانین بڵێن كە یاسا نە بە مەبەستی بەرتەسكردنەوەی ئازادی، بەڵكو بە مەبەستی گەرەنتیكردنی ئازادییەكان دادەرێژرێن‌و پەسەند دەكرێن‌و دەكەونە قۆناغی جیبەجیكردنەوە. كەچی لە ولاتە دیكتاتورەكاندا یاسا نە لە پێناو بەرژەوەندی گەلدایە، بەڵكو لە پێناو پاراستی رێژیمی دەسەلاتدار‌و پەرپێدانی ئامانجەكانی دایە. دەسەڵاتگەلێك كە بەزۆری خۆیان بەسەر هاوڵاتیانی وڵاتەكەیاندا سەپاندووە ‌و بەهیچ جورێك ئامادە نیین واز لەم دەسەڵاتە نامەشروعە بهێنن. یەكێك لەو نموونە دەسەڵاتدارنە، رێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێرانە كە زیاتر لە 30 ساڵە لە ژێر ناو‌و پەردەی ئیسلامدا خۆی بەسەر گەلانی ئێراندا سەپاندووە لە هیچ چەشنە زۆلم‌و زۆرداری‌و ئاپارتایدی نەتەوی، دینی، رەگەزی‌و هزری‌و... خۆی ناپارێزێت. حكوومەتێك كە بۆ مانی خۆی هەستاوە بە دارشتنی یاساگەلێك كە هەموو ئازادییەكانی لە مرۆڤایەتی قۆرخ كردووە‌و بە توندی چاودێری لڤ‌و تەڤگەری هاوڵاتیانی خۆی دەكات.  هەر لەم پێوەندییەدا ئێمە دەتوانیین ئاماژە بە یاسای چاپەمەنی لە كۆماری ئیسلامی ئێراندا بكەین. یاسایەك كە لە 48 مادە‌و چەندین تێبینی‌و چەند بەشێك پێك هاتووە. هەرچەند ئێمە ناتوانین‌و ئەو دەرفەتەمان نییە كە لەم وتارە كورتەدا ئاماژە بە هەموو مادەكانی یاسای چاپەمەنی پەسەندكراو لە كۆماری ئیسلامی ئێران بكەین‌و ئانالیزە‌و نرخاندنیان لەسەر بكەین، بەڵام هەوڵ دەدەین كە لە گرینگترین ئەو خاڵانەی كە دژی ئازادی مرۆڤایەتی‌و بڵاوكراوەكانن، بخەینەروو.

لە فەسلی دووهەمی ئەم یاسایەدا سەبارەت بە ئەركی راگەیاندن هاتووە:

 ئەرك‌و بەرپرسایەتی چاپەمەنی:

مادەی 2. ئەو ئەركەی كە چاپەمەنییەكان لە كۆماری ئیسلامی ئێراندا لە ئەستوویانە بریتییە لە:

 " بەرەو پێش بردنی ئامانجگەلێك كە لە یاسای كۆماری ئیسلامی ئێراندا هاتووە".

لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە گۆرێ، كە ئامانجەكان چین؟!

بێشك رێژیمێكی ئایدۆلوژیكی ئامانجی سەرەكی پاراستنی نیزامەكەیەتی كە كۆماری ئیسلای ئێرانیش لەمە بەدەر نییە. كە ئەمەش بەو واتەیە دێت كە هەر بڵاوكراوەیەك ئەگەر بە دژی ئامانجەكانی رێژیمی ئێران وتارێك بڵاو بكات یان ئامانجێك جگە لەو ئامانجانەی كە رێژیم هەوڵی بەدەستخستن‌و پاراستنی دەدات، بپیكێت، تەنانەت ئەگەر لەبەرژەوەندی گەلانیشدا بێت یان لە بەرژەوەندی مرۆڤایەتی بێت، تووشی سزا دەبێتەوە. بۆ نموونە ئەگەر بڵاوكراوەیەك داوا بكات كە پێویستە گەلانی ئێران خاوەن مافی چارەنووسی خۆیان بن، ئەوە دژی ئەم نیزامەیە. چوونكە ئەم نیزامە دان بە مافی گەلانی ئێران دانانێت.

ئامانجێكی تر بریتییە لە پاراستن‌و بەهێزكردنی سیاسەتی "نە رۆژهەڵات و نە رۆژئاوا". سیاسەتێك كە 30 ساڵە گەلانی ئێران لە ئەنجامی پێرەوكردنی لە لایەن كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، تووشی زۆر كێشەی كردووە‌و ئێرانی لە ئاستی نێونەتەوەییدا تووشی قەیرانی زۆر گەورە كردووە. ئەمەش ئەوە دەردەخات كە بەرژەوەندی خەلكی ئێران گرینگ نییە، بەڵكوو ئەوی گرینگە مانی ئەم نیزامەیە.

لە فەسلی چوارەم مادەی 6 دا هاتووە: "بڵاوكراوەكان نابێ بەهیچ شێوەیەك زیان بە بنەماكان‌و بڕیارەكانی ئیسلام بگەیەنن‌و دەبێ خۆیان لە بڵاوكردنەوەی بابەتەگەڵێ پێوەندیدار بەم خالانەی خوارەوە بپارێزن:

ـ ئەو بابەتامەی كە دژی یاساكانی ئیسلامن‌و زیان بە بنەمای كۆماری ئیسلامی ئێران دەگەیەنن."

لێرەدا ئەو خالەی كە گرینگە باس بكرێت بریتیە لەوەی كە كۆماری ئیسلامی ئێران، ئیسلامی كردووە بە ئامرازێك بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی خۆی. بۆیە ئەگەر كەسێك داوای دامەزراندنی حكوومەتێكی سكۆلار‌و لائیك بكات ئەمە زیان بە ئیسلام دەگەیەنێت‌و ئەو بڵاوكراوەیە تووشی سزا دەبێت. هەروەها ئەگەر كەسێك رەخنە لە یاساكانی ئیسلام سەبارەت بە ژن بگرێت، وەكوو بەردبارانكردنی ژنان، بە شوودانی كچان لە تەمەنی 9 ساڵیدا، لابردنی رۆانگەی سووكانە بەرامبەر ژنان وەكوو ئەوەی كە دەڵێت شاهدیی 2 ژن بەرامبەرە بە پیاوێك‌و... ئەمانە هەموویان زیان بە حكوومەتی ئێران‌و بەناو ئەو ئیسلامەی كە ئەوان باس دەكەن دەگەیەنێت!!؟؟

هەروەها لە مادەی 6 خاڵی ژمارە 4 دا هاتووە:

"راگەیاندنەكان نابێ بەهیچ شێوەیەك هەوڵی پێكهێنانی ئاژاوە لە نێوان چینە جیاوازەكانی كۆمەڵگادا بدەن، بەتایبەتی لە رێگای ورووژاندنی پرسەكانی نەژادی‌و قەومی."

لێرەدا مەبەست لە ورووژاندی پرسە پێوەندیدارەكان بە نژاد‌و قەوم بریتییە لەوەی كە نابێ بەهیچ شێوەیەك هیچ بڵاوكراوەیەك داوا لەوە بكات كە پێویستە بۆ نموونە نەتەوەكانی وەكوو كورد، بەلووچ، ئازەری، توركمەن، عەرەب كە زیاتر لە 70 لە سەدی پێكهاتەی دانیشتووانی ئێران لە خۆی دەگرێت، بە زمانی زكماكی خۆیان بخوێنن‌و خاوەن بڕیار بن لەسەر چارەنووسی خۆیان‌و كولتووری خۆیان پەرەی پێی بدەن، چوونكە ئەمە ئاژاوە لە نێوان نەتەوەكانی ئێراندا پێك دەهێنێت!!؟؟

  لە خالی 5ی هەمان مادەدا هاتووە:" نابێ بڵاوكراوەكان هەستن بە هاندانی خەڵك‌و گرووپەكان بۆ ئەنجامدانی كردەوەگەلێك كە لە دژی ئەمنییەت، ئابروو‌و بەرژەوەندی كۆماری ئیسلامی ئێران لە ناوخۆ‌و دەرەوەی وڵاتدا بێت."

ئەگەر ئێمە ئەم مادەیە تەفسیری كەین دەتوانین ئەوە بڵێن كە دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئامانجی سەرەكییان خزمەتكردن بە گەل‌و نیشتمان نییە، بەڵكوو ئامانجیان پاراستنی دەسەڵاتی ئەم نیزامەیە. باشە لێرەدا مەبەستی رژیم لە هاندان دەبێ چی بێت، واتە خەڵك نابێ دژی ئەم رێژیمە خۆپێشاندان بكەن، چوونكە لە بەرژەوەندی نیزامدا نییە. نابێ بڵاوكراوەكان كەم‌وكوڕییەكانی ئەم نیزامە بدەنە بەر رەخنە‌و نابێ داوای چاكسازی بكەن، چوونكە دڵی دۆژمنانی پێی خۆش دەبێت. لێرەدا ئەم پرسیارە دێتە گورێ باشە ئەگەر كۆماری ئیسلامی ئێران بەرحەقی خۆی لە خەڵكی ئێران وەرگرتووە كە بەردەوام بانگەشەی ئەمە دەكات بۆچی دەبێ لە رەخنە یان هاندانی خەڵك بترسێت؟!

ـ دیسان لە خاڵی 10ی مادەی 6دا هاتووە و دەڵێت:" بڵاوكراوەكان نابێ سووكایەتی‌و بوختان بە رەگەزی مێ بكەن‌و دەبێ خۆیان لە باسكردن‌و خستنەرووی ئەو بابەتانەی كە دەبێتە هۆی تەزاد یان دژایەتی نێوان ژن‌و مێر لە رێگای بەرەنگاریكردنی ناحەق لە مافیان بپارێزن."

ئەوەی كە جێگای سەرنج‌و سەرسوورمانە بریتییە لەوەی كە حكوومەتێك كە زۆربەی یاساكانی لە پێوەندی لەگەڵ ژندا، بەشێوەیەكی راستەوخۆ سووكایەتی بە ژن دەكات‌و بە مرۆڤێكی نابالغ ناوی دەبات، لێرەدا دێت‌و باس لەوە دەكات كە نابێ راگەیەنەكان بێ حورمەتی بە ژن بكەن!؟

پێویستە بگوترێ كە لە یاسای كۆماری ئیسلامی ئێراندا زۆر مادە هەن كە زۆر بە ئاشكرا سووكایەتی بە ژن دەكەن. بۆ نموونە لە مادەی 942 یاسای بنەڕەتیدا هاتووە كە پیاو دەتوانێت زیاتر لە ژنێك بۆ خۆی بیخوازێت، هەرچەند كە ژمارەی ژنەكان دیارە نەكراوە، بەڵام بە پێی وتەكانی زانایانی دین هەر پیاوێك تاكوو 4 ژن دەتوانێت بۆ خۆی بیخوازێت. یان لە مادەی 638 یاسای سزاییدا هاتووە، نەبوونی حیجاب تاوانە‌و ئەو ژنەی كە حیجابی ئیسلامی لەبەرچاو ناگرێت‌و پێشێڵی دەكات بە سزای 10 رۆژ تاكوو 2 مانگ زیندان یان بە جەزای پارە كە لە 50 هەزار توومان كەمتر‌و لە 500 هەزار تومان زیاتر نەبێت، سزا دەدرێت.

مادەی 1210یش باس لەوە دەكات كە تەمەنی بلوغ بۆ  كوران 15‌و بۆ كچان 9 ساڵە. هەروەها بەپێی یاسای كۆماری ئیسلامی ئێران ژن ناتوانێت ببێتە سەرۆك كۆمار‌و دادوەر‌و شاهیدی 2 ژن بەرامبەر بە شاهیدی پیاوێك، بەڵگەشیان بۆ دانانی ئەم یاساگەلە بریتییە لەوەی كە دەڵێن ژن لە رووی فیكریەوە یان عەقلییەوە تەواو نییە.

        لە لایەكی ترەوە لە تێبینی 8ی مادەی 9 یاسای چاپەمەنیدا هاتووە: "ئەندامان‌و لایەنگران گرووپەكانی دژی شورش یان گرووپەكانی نەیاسایی‌و ئەوانەی لە دادگاكانی شۆرشی ئیسلامیدا بە تاوانی ئەنجامدانی كردەوەی دژی شۆرش، یان ئەمنیەتی ناوخۆیی‌و دەرەكی، مەحكووم بوونە‌و هەروەها ئەو كەسانەی كە دژی كۆماری ئیسلامی ئێران چالاكی‌و پرۆپاگەندە دەكەن، مافی هیچ چەشنە چالاكییەكی راگەیاندنیان نییە."

پێم وایە پەیامی ئەم خاڵە ئەوندە روون‌و ئاشكرایە كە هەموو كەسێك بە خوێندنی لە مەبەستی تێدەگات. رێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران بە سەپاندنی یاساگەلی لەم چەشنە هەر جورە ئازادیییەك لە مرۆڤەكان قەدەغە كردووەو لە روانگەی ئەم نیزامە تەنیا كەسانێك مافی دەركردنی بڵاوكراوە و كاركردن لەم دەزگایانەدا هەیانە كە ئەساسی رێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێرانی‌و رێبەرەكانی بە تەواوەتی قبووڵ بێت. رێژیمیك كە لە لایەك خۆی بە حكوومەتێكی ئیسلامی دەزانێت‌و لە لایەكی ترەوە رێگا بە دژبەرانی خۆی یان مونتەقیدانی خۆی نادات كە چالاكی ئەنجام بدەن. هەڵبەت هۆكاری ئەمەش زۆر روون‌و ئاشكرایە، دەسەڵاتدارانی ئێران لە هێزی راگەیاندن‌و كاریگەریی بەتەواوەتی ئاگادارن‌و دەزانن كە راگەیاندن لەم سەردەمەدا دەتوانێت چ رۆلێك بگێرێت. بۆیە بە هەموو شێوەیەك هەوڵ دەدات رێ لە بەكارهێنانی ئەم ئامرازە جەماوەرییە لە لایەن دژبەرانی خۆی بگرێت. ئەم حكومەتە نەك لە ناوخۆی وڵاتدا دژ بە نەیارانی خۆی راوەستاوە بەڵكوو تەنانەت بە فیلتركردنی هەزارن ماڵپەری ئینتەرنێتی دژ بەرانی خۆی كە لە دەرەوەی ئێران بەرێوە دەبردرێن، هەوڵی كپكردنی دەنگی نارەزایەتی‌و ئاگاداربوونی خەڵك لە راستییەكان دەدات.

مادەی 26: "هەر كەسێك لە رێگای بڵاوكراوەكانە بێ حورمەتی بە دین پاكی ئیسلام بكات بە شێوەیەك كە ببێتە هۆی هەڵگەرانەوەی لە دین، بڕیاری لادان لە دین سەبارەت بە وی بەرێوە دەچێت."

لە حكوومەتی كۆماری ئیسلامی ئێراندا هەركەسێك كە دژی نێزامی كۆماری ئیسلامی ئێران بێت، بە مونافیق‌و مورتەدەد یان لادراو لە دین ناو دەبرێت‌و ئەو كەسەی كە لە دین لابدات لە روانگەی دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، سەزایان سێدارەیە!؟ لە لایەكی ترەوە لێرەدا تەنیا باس لە یەك دین دەكات ئەویش ئیسلامە، كەواتە ئەگەر بە دینەكانی تری وەكوو زەردەشتی، مەسیحی، جحو، بەهایی‌و... بێ حورمەتیان پێ بكرێت، ئاسایی یە. چوونكە نە لەم مادەیەدا‌و نە لە 47 مادەكانی تردا هیچ ئاماژەیەك بە دینەكانی تر نەكراوە!؟ ئەمەش بەپێچەوانەی بنەماكانی دیموكراسی یە.

مادەی 27:" هەركاتێك كە بڵاوكراوێك بێ حورمەتی بە رێبەری كۆماری ئیسلامی یان ماموستایانی تری ئایینی بكەن، بڵاوكراوەكە دادەخرێت‌و رێنامە بەتاڵ دەكرێت‌و بەرپرس‌و نووسەری بابەتەكە تەسلیمی دادگا دەكرێن‌و لەوێ سزا دەدرێن."

لە روانگەی دامەزرێنەران‌و بەرێوەبەرانی ئەم نیزامە، كۆماری ئیسلامی ئێران، حكوومەتێكی بەتەواوەتی ئیسلامی یە‌و رێبەری ئەم رێژیمەش نوێنەری خۆایە لەسەر عەرز‌و بێ حورمەتی كردن بەو رێبەرە بێحورمەتیكردنە بە خودا، چونكە ئەم نیزامە رێبەری خۆی بە نوێنەری خوا لەسەر زەوی دەزانێت‌و دژایەتی كردن لەگەڵ ئەم نیزامە دژایەتی كردنە لەگەڵ خودا.

ئەم چەند خالەی كە لەم نووسراوەیەدا ئاماژەمان پێكرد بەشێكی زۆر كەمی ئەو مادە یاساییانە بوون كە دژی ئازادی مرۆڤەكان پەسەند كراون‌و بەرێوە دەبرێن. ئەمەش وای كردووە كە ساڵانە بە دەیان كەس لە رۆژمامەنووسان بە هۆی دەربڕینی بۆچوونیان بكەونە زیندان‌و ئەشكەنجە بدرێن‌و زیندانی بكرێن‌و تەنانەت لەسێدارەش بدرێن‌و  ئەو بڵاوكراوانەی كە وتارەكەیان تیادا بڵاو بووەتەوە، دابخرێن.

هەر لە پێوەندی لەگەڵ ئازادی چاپەمەنی لە ئێراندا بە پێی راپۆرتێك كە لە لایەن رێكخراوی راپۆرتوانانی بێ سنوور لە ساڵی 2007دا بڵاو كراوەتەوە، ئێران لە نێوان 169 وڵاتی جیهاندا لە رووی ئازادی رادەڕبرینەوە لە پلەی 166دایە. ئەم راپۆرتە هەروەها دەلێت كە رۆژنامەوانانی ئێرانی لە لایەن دەسەڵاتدارنەوە هێرشیان دەكرێتە سەری‌وئیزنی هیچ چەشنە رەخنە، یان داوایەكی سیاسی‌و ئابووریان پێی نادرێت.

سەرچاوە:

 متن كامل قانون مطبوعات

ماڵپەری BBC