نووسین: حەمید موختاری
هەنووكە ڕاگەیاندنەكان بەهێزترین ئامرازن بۆ خستنەروو و برەوپێدانی روانگەكانو كارامەترین ئامرازن بۆ دزەكردنی فەرهەنگەكانو ڕوانگەكان بۆ نێو دڵی كۆمەڵگاكان. هەربۆیە باسە مێدیاییەكان بوونەتە تەوەری ژمارەیەكی زۆر لە باسە كۆمەڵایەتییەكانو لەم نێوەدا مژاری "ژنو ڕاگەیاندن" لە سەرەكیترین بابەتەكانی بیرمەندان، كۆمەڵناسانو بەتایبەتی كاربەدەستانی پرسەكانی ژنان بووە.
لە جیهانی ئەمرۆدا، پێشكەوتنە بەدەست هاتووەكان لە تەكنۆلوژیای زانیاری، پێوەندیی جیهانیی زۆر ئاسان كردووە، بە چەشنێك كە لە سنوورە نەتەوەییەكان تێپەڕ بوونە و كاریگەرییەكی زۆریان خستووەتە سەر سیاسەتە گشتییەكان، روانین و هەڵسوكەوتی مرۆڤەكان، بەتایبەتی منداڵو لاوەكان كە بە بەڕێوەبەری داهاتووی وڵاتەكان دێنە ئەژمار.باوەرمەندن كەمێدیاكان دەتوانن بایەخە بنەڕەتییەكانی شوناسی كۆمەڵگا بخەنە ژێروی كاریگەریی خۆیان. واتە مرۆڤەكان دەتوانن بە بەكارهێنانو كەڵك وەرگرتن لە دەزگاكانی ڕاگەیاندن، كاریگەریی ئەرێنیو نەرێنی بخەنە سەر بیروبۆچوونەكانی خەڵك. كەواتە دەتوانین بڵێین كە مێدیاكان رۆڵێكی بنەڕەتیو كاریگەریان هەیە لەسەر پێوەندیی كۆمەڵایەتیو گۆرینی روانگەی تاكەكانی جڤاك
ئەمرۆكانە ژنان هەم لە كۆمەڵگا سەرمایەدارەكان و هەم لە كۆمەڵگا باوك سەردەستەكان مافیان پێشل دەكرێ و بە شێوازی جوراوجور بێ حورمەتی بە كەسایەتیان دەكرێ. واتا هەر كۆمەڵگایك بەپێی پێكهاتەی فیكری خۆی و بەرژەوەندی خۆیان، سووكایەتی بە ژنان دەكەن و ژنان وەكوو كەرەسەیەك بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندییەكانی خۆیان بەكار دەهێنن.
ئێمە دەمانهەوێ لێرەدا چاوخشاندنێكی كورت بكەین بەسەر پێگەی ژن لە دەزگا راگەیاندنەكانی كۆمەڵگا باوك سالار و دواكەوتوەكاندا، كە كۆمەڵگای ئێمەش لە خۆی دەگرێت.
كۆمەڵناسان لەسەر ئەو باوەڕەن كە رۆڵی گشتیی راگەیەنە گشتگیرەكان، لە وڵاتانی لەحاڵی پەرەسەندندا، لەبەرچاونەگرتنی هێزو تواناییە مرۆییەكانی ژنو سەلماندی لاوازی و بێ توانایی ژن لە گۆڕەپانە جواروجورەكانی ژیانە. ئەم كارەی میدیاكان، كاریگەریی زۆر نیگەتیڤی هەیە لەسەر پێشكەوتنو بەرەوپێشچوونی كۆمەڵگا و دەبێتە هۆی دروستبوونو برەوسەندنی روانگە هەڵەكان بەرامبەر بە ژنان.
دەسەڵاتدارانی كۆمەڵگا پیاوسالارەكان، هەوڵ دەدەن كە لە رێگای بەكارهێنانی دەزگاكانی ڕاگەیاندن، پێمان بلێن كە ژنان تواناییو شیانی بەڕێوەبردنی ولاتیان نیە و دەبێ تەنیا رۆڵگەلێكی وەك هاوژین، دایك، ژنی ماڵ و ... بگێڕن و لە سیستمێكی باوك سالاردا، ژن جگە لەمانە هیچ چارەنووسێكی دیكەی نیە. ئەم چەشنە ڕاگەیەنانە، شێوازی گێرانی ئەم چەشنە رۆڵانە فێری ژنان دەكەن و هەوڵ دەدەن ئەم شتانە بۆ ژنان، وەكوو شتێكی ئاسایی نیشان بدەن.
لە روانگەی فمینیستەكانەوە، پێشاندانی ئەم چەشنە دیمەنانە لە ژنان لە نێو راگەیەنە گشتییەكاندا، بێچمێكی ئیدئۆلوژیكییە بەمەبەستی درێژەدان بە پێوەندییەكانی پیاوسالاری.
لە ڕاگەیەنەكانی سیستمە پیاوسالارییەكاندا، پیاوەكان وەكوو مرۆڤێكی دەسەلاتدار، زاڵ و سەركەوتوو، چالاك و هێرشبەر نیشان دەدرێَن و زۆر رۆڵی جوراوجور و گرینگ، كە سەركەوتن تێیادا تەنیا بەستراوە بە شارەزا بوون، باوەڕ بەخۆبوون، پسپۆڕ بوون، لێهاتووییو لۆژیكی (مەنتق) بوون. كەچی لە بەرامبەردا ژنان زیاتر وەكوو كەسانێكی ملكەچ، ژێردەست، پاسیڤ، ناچالاك و بێ بایەخ نیشان دەدرێن و زیاتر لە كارە لاوەكی و ماندووكەرەكاندا،دەردەكەون. راگەیەنەكان بە نیشاندانی ژنانو پیاو لەم رۆڵانەدا، دەیانهەوێ هەقیقەتی رۆڵە رەگەزییەكانو نابەرامبەریی جینسی بسەلمێنن.
سەرەڕای هەبوونی رۆڵی جیاواز و هاوكاریی بەردەوامی ژنان لە جیهانی لە حاڵی گۆڕاندا، راگەیەنەكانی سیستمە باوك سالارەكان، وێنەیەكی بەرامبەر لە ژنان و پیاوان پێشكەش ناكەن. ئەم توندو تیژییە و نیشاندانی رۆخساری نالەبار و سووك لە ژنان كە لە راگەیەنەكانیاندا بڵاو دەكرێنەوە، كاریگەریی نەرێنی دەخاتە سەر ژنانو چالاكییە كۆمەڵایەتییەكانیان. لە لایەكی ترەوە ئەو بەرنامانەی كە لەسەر رۆڵی نەریتیی ژنان جەخت دەكەن، دەتوانن هێرشبەرو مەترسیدار بن لەسەر چالاكییەكانی ژنان.
بەشدارنەبوونی ژنان لە راگەیاندنەكاندا، لەبەر نەبوونی توانایی یان ویستیان نیە، بەڵكوو هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە دەسەڵاتدارن بە ئەنقەست ویستوویانە ژنان لە مەیداندا دەربكەن. ئەگەر ئێمە سەرنج بدەینە ئەو بڵاوكراوە و كۆڤارانەی تایبەت بە ژنان لە وڵاتانی وەكوو ئێران، دەبینین كە زۆربەی نووسراوەكانیان، بڵاوكردنەوەی زانیاری درۆیینە سەبارەت بە ژنان. ئەم بڵاوكراوانە بە چاپ كردنی بابەتگەلێكی وا، هەوڵ دەدەن هەروا بەتەواوەتی رۆڵی نەریتیی ژنان بپارێزن. ئەوان لە بابەتەكانی خۆیاندا ستوونی تایبەت و بابەتگەلێكی تایبەت بە چوونیەتی چێشت لێنان، جل دوورین، پێوەندی ژنو پیاو، چۆنییەتی منداڵ بەخێو كردن... فێری ژنان دەكەن. بەداخەوە خوێنەرانیش بە هۆی ئەوەی كە بۆ خۆیان بەم شێوەیە ژیان دەكەن و بەتەواوەتی پێرەوەی لە بەها پیاوسالارییەكان دەكەن، لە بابەتەكانی ئەم بڵاوكراوانە پێشوازی گەرم دەكەنو بەردەوام چاوەرێ دەرچوونی ژمارەی تازەی ئەم بڵاوكراوانەن.
لێرەدا پرسیارێك دێتە گۆڕێ، كە بۆ چی راگەیەنەكان ئەم كارانە دەكەن، كەچی لە حاڵێكدا ئەوان دەتوانن كاریگەرییان هەبێ لەسەر گۆڕینی بیروبۆچوونی خەڵك بە شتی ئەرێنی.
ئەگەر بێینو لێكۆڵینەوە بكەین لەسەر بەرپرسانی ئەم راگەیەنانە، دەبینین كە سەرجەم بەرپرسانی راگەیەندنە سەرەكییەكان پیاوە دواكەوتوو و مێشك وشكەكانن و لەراستیدا راگەیاندن وەكوو ئامرازێك بەمەبەستی تەزریق كردن و سەپاندنی بیروبۆچوونو ئیدئولۆژییە دواكەوتووەكانی خۆیان بەسەر ڕای گشتیدا بەكار دێننو ئەتوانین بلێین كە تا ئاستێكی زۆریش توانیویانە لەم بوارەدا سەركەوتوو بن.
چوونكە ئەم جۆرە حاكمانە ناتوانن دان بە مرۆڤبوون و یەكسانی لەگەڵ رەگەزی بەرامبەری خۆیاندا بنێنو ناچارن بۆ مانی خۆیان كۆمەڵێك مرۆڤی پاسیڤ، نەخوێندەوار و دواكەوتوو لە دەوری خۆیان كۆبكەنەوە تاكوو بتوانن لەسەر دەسەڵات بمێننەوە. كێشەی سەركیش ئەم بەرێوەبەرانەن و بە قەولی برشت، "ئەو كەسەی كە لە هەقیقەت ئاگادار نیە و نازانێت، گەمژە یە، بەڵام ئەو كەسەی كە ئاگاداری هەقیقەتە، بەڵام دەشارێتەوە، جینایەتكارە" تا كاتێك كە دەرفەتی بەڕێوەبەری، بڕیاردان و بەرێوەبردنی راگەیانەكان بەشێوەیەكی یەكسان و بێ لەبەرچاوگرتنی رەگەزەكان، نەدرێتە گشت تاكەكانی كۆمەڵگا، ناتوانین چاوەڕوانی بەدیهاتنی مافی یەكسان لە نێوان ژنو پیاو لە سەرجەم بوارەكانی كۆمەڵایەتی،ئابووری، سیاسی و رەگەزیدا بین.
راستی ئەمەیە كە دابەزینی كەسایەتی و روخساری ژنان لە راگەیەنەكانی سیستمە باوك سالارەكاندا، كۆسپێكی گەورەیە لەسەر رێی پێشكەوتنو بەرەوپێشچوونی ژنان.
زۆربەی راگەیەنەكان هەوڵ دەدەن ژنان لە بەشداری كردن لەكاروباری كۆمەلایەتی دوور بخەن. ژنان لە فیلمەكاندا یان لە حاڵی گریاندان، یان هاوار دەكەن، یان زۆر پێ دەكەنن، یان زوو فریو دەخۆن و هەندێك جاریش زۆر ملهوڕ وستەمكارن. رۆخسارێك كە بەتەواوەتی دوور لە راستییە. راگەیەنەكان بەهیچ شێوەیەك كار ناكەن بۆئەوەی كە ژنان هان بدەن بێنە ناو كاروباری كۆمەڵایەتی و بەشداری بكەن لە كاروباری سیاسیو ئابووریو پێشكەوتنی وڵات لە بواری بەرهەمهێناندا.
ئەگەر هاتو ژنێَكیان لە راگەیاندندا نیشاندا كە لە مەیدانی كۆمەڵایەتیدا سەركەوتووە، ئەم ژنە یان شووی نەكردووە یان بێوە ژنە. ئەمەش بە واتای ئەوەیە كە ژنی سەركەوتوو ناتوانێ هاوكات هەم خاوەنی پێگەو هەم بنەماڵە بێت. بەڵام ئایا ئەمە هیچ راستییەكی تێدایە؟! بێ شك نەز ئەگەر ئێمە سەیری رۆڵی ژنان لە وڵاتانی پێشكەوتووی وەكوو وڵاتە رۆژئاواییەكانو ئامریكادا بكەین،دەبینین كە شتەكە بەپێچەوانەیە.
ژنانی وەكوو هیلاری كلینتۆن و ئانگلا مێركێلو سەدان و بگرە بە هەزاران ژنی تر، ولاتانی زلهێز و پێشكەوتوو ئیدارە دەكەنو بەڕێوەی دەبەن. هەر ژمارەیەكی زۆر لەو هێزانەی هاوپەیمانان كە هاتنو لە دژی فیداییەكانی سەدام حوسێن شەڕیان كردو لەناویان برد، ژنانی ئەم وڵاتانە بوون.
ئەگەر سەرنجتان بە هەواڵە وەرزشیەكان دابێت ، دەبینن كە راگەیەنەكان زۆر بەكەمی باس لە هەواڵە وەرزشییەكانی پێوەندیدار بە ژنان دەكەن و ژنان شوێنكی ئەوتۆیان لە هەواڵە وەرزشییەكاندا نیە. یان هیچ كاتێ، یان ئەگەر هەشبێ، زۆر بەكەمی دەنگی ژنە گۆڕانی بێژەكان لەم راگەیەنانەدا بڵاو دەكرێنەوە. كە ئێران یەكێك لەم وڵاتانەیە.
لە كۆتاییدا دەبێ بگوترێ كە گۆڕینی روانگەو دابو نەریتەكانی نەوەكان كارێكی ئاسان نییە. بۆیە دەبێ هەموومان پێكەوە، بەتایبەتی رۆشنبیرانی كۆمەڵگای ئێمە لە هەموو رێگایەك بەمەبەستی بەرەنگاری كردن لە دژی ئەم ئیدئۆلۆژیە راوەستن. رۆشنبیران دەبێ بە پێك هێنانی زەختو گڤاش بۆ سەر دەوڵەت ناچارییان بكەن رێز لە كەسایەتی ژن بگرنوئەم خالانەی خوارەوە جێبەجێ بكەن تاكوو دەرفەتی هاتنیان بۆ نێو گۆڕەپانی كاروباری سیاسیو ئابووریو كۆمەلایەتیو راگەیاندنیدا برەخسێنێن.
1ـ گۆرینی یاسای بنەرەِتی لە پێناو بەرژەوەندی مرۆڤایەتیدا و دان پێدانان بە مافی یەكسانی ژنو پیاو لە هەموو بوارەكانی سیاسی، كۆمەڵایەتی، ئابووری، ڕاگەیاندنو سەرجەم بوارەكانی دیكەی ژیان.
2ـ بوار رەخساندنی یەكسان بۆ بەشداری كردنی ژنان لە كارو باری راگەیاندندا.
3ـ دانی رۆڵگەلی جیاواز و شیاو بە ژنان لە راگەیەنەكاندا.
4ـ رێگەدان بەمەبەستی بەشداریكردنی ژنان لە دەزگا راگەیەنەكاندا، بەتایبەتی لە بواری بەرێوەبەری، بەرنامە داڕشتن، فێركاریو پەروەردە.
5ـ پێشگیری لە بڵاوبوونی ئەو بەرنامانەی كە تێدا بێ حورمەتی بە كەسایەتی ژن كراوە.
6ـ هاندانی ژنان بەمەستی هاتنیان بۆ نێو كاروباری راگەیاندن.
7ـ دانانی رێكخراوە چاوەدێرەكان، بەمەستی چاوەدێریكردنی راگەیەنەكانو گفتگوكردن لەگەڵیان سەبارەت بە پێداویستی و مەسەلەكانی پێوەندیدار بە ژنان.
8ـ هاندانی راگەیەنەكان بەمەبەستی پێشكەشكردنی روخسار و وێنەیەكی یەكسان لە ژنو پیاو لە مێدیاكاندا.
9ـ دانانی بەرنامەی تایبەت بە ژنان، بەمەبەستی ئاگاداركردنیان لە مافە سروشتیو یاساییەكانیان.
نووسینەكەم بە هێنانی وتەیەكی شەهید دكتور قاسملوو، كۆتایی پێ دێنم كە دەڵێت: پێشكەوتنی هەر كۆمەڵگایەك بەستراوە بە ئاستی رۆشنبیری و خوێندەواری ئەم كۆمەڵگایەو دێمۆكراسیش بێ بوونی ئازادی ژن، هیچ واتایەكی نیە
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر